Pustelnia Złotego Lasu - perła barokowej architektury
Pustelnia Złotego Lasu
Kompleks klasztorny Pustelni Złotego Lasu składał się z kościoła, zabudowań gospodarczych, ogrodów, 12 domków pustelniczych i murów zewnętrznych i wewnętrznych. Do klasztoru prowadzą trzy potężne bramy mające swoje ideologiczne uzasadnienie. Usytuowana na niewielkim wzniesieniu Pustelnia Złotego Lasu otoczona była murem klauzurowym zewnętrznym – oddzielającym teren całej Pustelni od otaczającego ją lasu, i murem wewnętrznym – dzielącym jej teren na poszczególne obszary użytkowe.
Klasztor
Klasztor posiadał dwa rodzaje klauzury: kościelną (papieską) i statutową (zakonną). Od strony zewnętrznej do klauzury zakonnej przez trzy bramy („Modlitwy, Milczenia i Samotności”) prowadziła otoczona murem klauzurowym droga, zwana potocznie „szyją”.
Na teren klauzury zakonnej mieli prawo wchodzić pracownicy cywilni, fundator i jego męscy potomkowie, a także w niektóre dni interesanci, oraz wszyscy wierni (w tym kobiety). W przypadku Eremu Rytwiańskiego niewiasty mogły wejść do świątyni tylko trzy razy w roku: 25 marca – w dniu odpustu Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny; 19 czerwca – w dniu wspomnienia liturgicznego św. Romualda, założyciela Kamedułów; i 15 sierpnia – w dniu odpustu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Wejście kobiety na teren klasztoru poza tymi dniami, było obłożone karą ekskomuniki. Teren klauzury zakonnej obejmował pomieszczenia gospodarcze okalające placyk przykościelny w kształcie podkowy, kościół oraz ogrody użytkowe. Natomiast klauzura kościelna obejmowała eremitorium – plac za kościołem, gdzie usytuowane były domki pustelnicze i część kościoła. Obie klauzury oddzielone były solidnym murem z dwoma zamkniętymi furtkami. Na tern klauzury kościelnej mogli wchodzić wyłącznie mnisi.
Zabudowania gospodarcze
Zaprojektowano je na kształt kołnierza. Mieściły kolejno: w skrzydle północno-zachodnim: dom gościnny z refektarzem, przeznaczony dla rodziny i gości fundatora. Następnie od strony dziedzińca cele gościnne, a od strony zewnętrznej pomieszczenia gospodarcze ogrodnika i sadownika. Kolejno patrząc od bramy: cele furtiana i administratora, biuro i magazyny szafarza. W skrzydle południowym, w części, z której do czasu odbudowy pozostały tylko fundamenty, mieściła się apteka zielarska, kuchnia, refektarz dla kamedułów, refektarz dla gości klasztoru i celka kucharza. W dalszej części umieszczono studnię i refektarz, a na samym końcu była infirmeria i cele mieszkalne dla kamedułów nie mających święceń kapłańskich, nazywanych wówczas braćmi konwersami.
Domki pustelnicze
Klauzura papieska obejmowała teren ścisłego eremitorium - część kościoła (z bocznymi wejściami) oraz 12 domków pustelniczych z przyporządkowanym do każdego z nich małym ogrodem. Domki te były uszeregowane w czterech rzędach, przedzielonych alejami prowadzącymi do kościoła. Przed każdym domkiem od strony wejścia znajdował się otoczony murem niewielki ogródek, na ogół o powierzchni dwóch domków. Do samego domku wchodziło się z ogródka przez drzwi do usytuowanej w poprzek sieni, z której prowadziły wejścia do poszczególnych pomieszczeń: małej kapliczki, w której eremita mógł odprawić Mszę świętą, celki dziennej i sypialnej, a także drewutni i latryny.
Kościół
W centrum Pustelni znajduje się świątynia o prostej, surowej i proporcjonalnej bryle oraz barokowym układzie architektonicznym. Wieża została usytuowana w połowie bocznej elewacji południowej, co dało efekt kościoła klasztornego z wieżą zegarową. Główne części kościoła to nawa główna, w której znajdował się główny chór zakonny, chór tzw. zimowy w pomieszczeniu za ołtarzem, dwie kaplice - św. Romualda i i św. Jana Chrzciciela, a także kompleks składający się z zakrystii, konfesjonału i lavabo po prawej stronie oraz kapitularza z lewej.
