Co to jest Pomnik Historii

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.

Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 105 zabytkom. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się. Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

Kryteria wyboru ustalone przez Radę Ochrony Zabytków
Uznanie zabytku za Pomnik Historii jest szczególną formą nobilitacji. Do tego trudnego i niezwykłego uprzywilejowania można zgłaszać zabytek nieruchomy o znaczeniu ponadregionalnym, o dużych wartościach historycznych, naukowych i artystycznych, mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa kulturalnego, utrwalony w świadomości społecznej i stanowiący źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń. Ponadto muszą to być zabytki, które:
• zachowały pierwotną kompozycję przestrzenną lub uległy nieznacznym przekształceniom,
• są jednorodne stylowo lub o czytelnych i zharmonizowanych ze sobą nawarstwieniach
• są należycie wyeksponowane w przestrzeni miejskiej lub krajobrazie i zachowały pierwotne relacje z otoczeniem,
• są dziełami wybitnych twórców, np.: architektów, planistów, architektów krajobrazu,ogrodników,
• są dobrze zachowane lub w stanie pozwalającym na ich rewaloryzację,
• są przedmiotem troski konserwatorskiej
Pomnikami Historii mogą być:
- krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, które:
• tworzą zespół zabudowy o jednorodnym stylowo i artystycznie charakterze (zmiany i przekształcenia nie wpływają w sposób istotny na kompozycję i dyspozycję zespołu),
• zachowały pierwotne funkcje użytkowe,
• stanowią świadectwo ciągłości tradycji;
- dzieła architektury i budownictwa lub zespoły tych dzieł o wspólnych cechach stylowych, użytkowych lub konstrukcyjnych, które:
• prezentują wybitne walory architektoniczne,
• stanowią przykład nowatorskich bądź unikatowych rozwiązań budowlanych i inżynierskich,
• są jednorodne stylowo lub o czytelnych i zharmonizowanych ze sobą nawarstwieniach,
• zawierają wybitny artystycznie wystrój i elementy wyposażenia związane historycznie z obiektem;
- dzieła budownictwa obronnego
- obiekty dziedzictwa przemysłowego, inżynierii lądowej i wodnej
- parki i ogrody
- cmentarze,
- miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź związane z działalnością wybitnych osobistości lub instytucji
- zabytki archeologiczne takie jak pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej

Minister Kultury występuje do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o uznanie zabytku za pomnik historii, jeżeli zgłaszany zabytek spełnia wskazane kryteria. W przypadku zabytków architektury − obiekty o jednorodnych cechach i wartościach, reprezentujące wspólny krąg kulturowy, mogą być grupowane w zespoły.